میراثآریا: قلعه «حاج علیقلیخان سردار اسعد دوم بختیاری» در جونقان از توابع شهرستان فارسان نمادی استوار از تلاشهای مبارزان چهارمحال و بختیاری و ایران در دوران مشروطه بوده که ساخت آن مربوط به اواسط سده سیزدهم هجری و نوزدهم میلادی است.
قلعه سردار اسعد بختیاری جونقان در زمینی به وسعت ۱۴ هزار متر مربع با یکهزار و ۲۶ متر مربع زیربنا و در ۲ طبقه با استفاده از شیوه رایج اواسط قاجاریه یعنی معماری تلفیقی ایرانی - اروپایی ابتدا از سوی «حاج خسروخان سردار ظفر بختیاری» آغاز و سپس با واگذاری آن به برادر بزرگتر خود «حاج علیقلیخان سردار اسعد دوم بختیاری تکمیل شد.
قلعه سردار اسعد بختیاری جونقان در گذشته محوطهای وسیعتر از محدوده کنونی داشته اما به مرور و در اثر بروز عوامل مختلف طبیعی و اجتماعی در ۱۰۰ سال اخیر و نیز کمدقتی در بنیانگذاری شالودههای اصلی بنا، استفاده از مصالح نامرغوب در پیها، تزئینات سنگی ازارهای و استفادههای نامناسب کاربردی در دورههای گوناگون مانند اختصاص به پاسگاه ژاندارمری، دچار آسیبهای فراوانی شد.
آن چه امروز در زیربنای قلعه سردار اسعد بختیاری جونقان باقیمانده، تنها قسمت شاهنشین و سردر اصلی ورودی است.
متأسفانه بقیه ابنیه و قسمتهای جانبی آن مانند گلخانه، بهاربند، اندرونی، گرمابه و مطبخ از بین رفته و یا مانند دبستان اسعدیه جونقان که در ضلع جنوبی معبر کنارگذر مجموعه قرار داشت، دچار تغییر و بازسازی کلی قرار گرفته است.
قلعه سردار اسعد بختیاری جونقان در دورانی دارای باغچههای پیرامونی، استخر مرکزی، سردر، ورودی مشرف بر جاده سنگفرش باستانی، آیینهکاری و نقاشیهای دیواری همراه با کتابخانهای بزرگ مشتمل بر انواع کتابهای خطی و چاپی فارسی، عربی و لاتین بود که هماکنون از آن همه ویژگی ارزشمند تنها نمونههای کمی بر جای مانده است.
طبقه فوقانی اعیانی و شاهنشین اصلی بنا در سه جهت شرقی، جنوبی و شمالی دارای ایوان با ستونهای سنگی بوده که در مرزهای اتصال دیوارها دارای آجرکاری متنوعی است اما جبهه غربی آن بهصورت دیواری یکدست و بدون ستون با آجرکاری یکنواخت و ساده احداث شده تا به این ترتیب اشراف خانههای ساکنان محل نسبت به داخل بنا محدود شود، در این قسمت سقف اتاقها بهصورت هندسی توفالکوبی شدهاند.
در این قسمت از بنا، تالاری بهطول ۳۶ متر قرار دارد که اتصالدهنده اتاقهای جانبی نشیمن و پذیرایی چهار، پنج و هفت دری است.
اتاق آینه قلعه سردار اسعد بختیاری جونقان در روزگار گذشته آینههای قدی انگلیسی با هنر دستان استادکاران ایرانی (اصفهانی) داشته که زیباییهای دوچندانی به بنا میبخشیده است و گچبُریهای رنگارنگ و نقاشیهای دیواری اسلیمی و اِزارههای چوبی فلزکوبی شده در پاییندست دیوارها در کنار مبلمان خاص همگون با آنها تزیین شدهاند که متأسفانه امروزه وجود ندارد.
طبقه زیرین قلعه سردار اسعد بختیاری جونقان در عمق یک متری از کف محوطه ساخته شده است که ورود به آن از زیر پلههای طبقه فوقانی امکانپذیر میشود، در این طبقه اتاقها در ۲ سوی تالار مرکزی بهطول ۳۸ متر واقع شدهاند.
سقف تمامی راهروها و اتاقهای منشعب به شیوه (قمیپوش) طاق زده شده و هر اتاق دارای یک بخاری دیواری با گچبُریهای ساده است.
این قسمت از بنا با کاربری انباری مورد استفاده خدمه قرار داشته و بهمنظور ایجاد سهولت در رفت و آمدهای ساکنان در انتهای آن با راهپلهای آجری به طبقه فوقانی دسترسی پیدا میکرده است.
حجاریهای نمای بیرونی طبقه زیرین شامل پلکان سنگی دوطرفه الهام گرفته از هنر سنگتراشی معماران هخامنشی در تخت جمشید و قطعات سنگنما و اِزارههای ابزارکاری شده با نقوش هندسی مستطیل و لوزی بوده و بر بدنه جرزهای بین پنجرهها، لچک، پیشانی و لبههای ایوانها نیز نقوش اسلیمی و گل و بوته قابل مشاهده است.
ستونهای سنگی قلعه سردار اسعد بختیاری جونقان در سه جبهه شرقی، جنوبی و شمالی بهصورت ۱۸ جفت در کنار هم شامل ۶ جفت در ایوان شمالی، ۶ جفت در ایوان جنوبی و ۶ جفت در ایوان شرقی قرار دارد.
سرستونهای قلعه سردار اسعد بختیاری جونقان به شیوه طوماری با گل چندپر در میان هر کدام تزیین شدهاند و میله ستونها ساده و صیقلی بوده و پایه ستونها بهصورت قطعات بریده متصل به ستون دارای برجستگی نواری است و زیر ستونها بهصورت مکعب مستطیل با نقوش یکنواخت شامل گل چندپر و نیلوفر تزئین شدهاند.
سربخاریهای اتاقهای قلعه سردار اسعد بختیاری جونقان در زیرزمین، طبقه فوقانی و همچنین در طرفین در ورودی اصلی این طبقه دارای گچبُری طوماری بوده که با گل چندپر در میان هر کدام تزیین شدهاند.
آفرینش کبوتری گچبُری شده که نشانه صلح و آزادی بوده در بالای در ورودی تالار اصلی بنا خود به لطف و زیباییهای بصری و معنوی این بنای تاریخی افزوده است.
هنر آجرکاری در تمامی سطوح بیرونی دیوار غربی از بالای بنا و سطوح پیشانی اِزارههای سنگی تا انتهای دیوار و نیز پخهای چهار زاویه قسهای ایوانها با استفاده از فرمهای مستطیل ساده، گل میخی، لوزی و مربعی در این بنا قابل توجه است، بهگونهای که تنوع در شکل، کاربرد و نقشها باعث میشود تا از این مجموعه در میان سایر بناهای تاریخی منطقه دارای ارزشهای والای خاص خود باشد.
برای شکوه بیشتر فضاهای مرتبط طبقه فوقانی، درهای ورودی راهروی اصلی با استفاده از روش معرق روی چوب و فلزکوبی بهصورت گل و بوته تزئین شده است.
سقف قلعه سردار اسعد بختیاری جونقان در قسمتهای شاهنشین و سردر بهصورت شیروانی پوشش داده شده که علاوه بر توجه به هنرهای وارداتی معماری اروپایی، نشاندهنده توجه معماران این بنای تاریخی به بهرهمندی از عناصر جدید بهمنظور کاهش تبادلات حرارتی به شکل دوپوش کردن سقف و کاستن از صدمات احتمالی ناشی از شرایط اقلیمی سرد و پُربارش با هدایت منظم و دائمی برف و باران در فصلهای سرد سال است.
موضوعی مهم در تاریخ معاصر ایران که باعث شد تا براساس برنامهریزیهای انجام شده این بنا پس از مرمتهای اضطراری و پیرایشهای انجام شده در طول سالهای متمادی از سوی ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان با تهیه آثار، اسناد و مدارک گوناگون فرهنگی اجتماعی از ۲۸ اردیبهشتماه ۱۳۹۵ با عنوان «موزه مشروطیت چهارمحال و بختیاری» فعالیت کند.
قلعه سردار اسعد بختیاری مربوط به دوران قارجار در شهر جونقان شهرستان فارسان بهواسطه نفاستهای خاص معماری هنری پنجم دیماه ۱۳۵۶ به شماره ۱۵۴۸ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
انتهای پیام/
نظر شما